Ankara ile Washington arasında iki yıldır devam eden uzun menzilli krizde en kritik aşama, S-400’leri taşıyan Antonov’ların Mürted’e tekerlek koymasıyla noktalandı. Washington’un yaptırım siyasetiyle önünü almaya çalıştığı süreçte, Ankara tavizsiz diplomasi yürüttü. Küresel düzende bir dönüm noktasını işaret eden gelişmeyle Türkiye, Rus füze sistemine sahip ilk NATO ülkesi oldu.
Türkiye ile ABD arasındaki kriz dosyalarının tepesinde yer alan S-400 hava savunma sistemlerinin ilk partisi üç Rus nakliye uçağıyla Türkiye’ye geldi. İkinci partinin de önümüzdeki günlerde yine uçakla teslimatı öngörülüyor. 120’den fazla füzenin de yer alacağı üçüncü ve son parti ise gemiyle Türkiye’ye ulaştırılacak. Türkiye teslimatının ardından ilk tepki ise NATO’dan geldi: Sonuçları konusunda endişeliyiz.
ürkiye uzun süredir beklediği Rus hava savunma sistemleri S-400’lerin ilk parça teslimatlarını teslim aldı. Milli Savunma Bakanlığı, Türkiye’nin Rusya Federasyonu’ndan satın aldığı S-400 Hava Savunma Sistemi’nin ilk parti sevkiyatının dün itibariyle başladığını açıkladı. İlk olarak Milli Savunma Bakanlığı, Twitter hesabından yapılan açıklamada “Türkiye’nin hava ve füze savunma ihtiyacının karşılanmasına yönelik tedarik edilen S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sisteminin birinci grup malzemelerinin Mürted Hava Meydanı / Ankara’ya intikali 12 Temmuz 2019 tarihinden itibaren başladı” ifadelerine yer verdi.
MSB’nin açıklamasında ‘S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sisteminin tedarik sözleşmesi’nin 11 Nisan 2017’de imzalandığı belirtildi. Savunma Sanayii Başkanlığı ile Rus Rosoboroneksport arasında imzalanan anlaşmanın tarihinin ‘ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Yasası’nın (CAATSA) 27 Temmuz 2017’de yürürlüğe girmesinden önce olması, ‘yaptırımlardan kaçınma manevrası olabileceği yorumları yapıldı.
S-400’lerin teslimatının Rus Hava Kuvvetleri’ne ait RFF9915 ve RFF9916 uçuş numarası Antonov An124’lerle yapıldığı belirtiliyor. İlk parça sevkiyatın üç ayrı uçakla gerçekleştirildiği öğrenildi.
Türkiye ile Rusya arasında S-400 hakkındaki ilk görüşme, 15 Temmuz Darbe Girişimi’nden üç ay sonra İstanbul’da gerçekleştirilen Enerji Zirvesi sırasında yapıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Putin arasında yapılan görüşme sonrası, Rus lider ‘‘Türkiye ile savunma alanında işbirliğine açığız’’ açıklaması bu konudaki ilk işaret olarak kabul ediliyor.
Erdoğan 25 Temmuz 2017’deki AK Parti Meclis Grup Toplantısı’nda iki ülke arasında S-400 sözleşmesinin imzalandığını açıkladı. Cumhurbaşkanı ‘‘Biz şu anda Rusya Federasyonu ile bu konuyla ilgili adımları attık, imzalar atıldı ve inşallah S-400 füzelerini ülkemizde göreceğiz. Ve bunları ortak üretimle de süreci işleteceğiz’’ dedi.
Türkiye’nin S-400 alım sürecini başlatması başta ABD olmak üzere bazı NATO ülkelerinin tepkisini çekti. ABD Kongresi, Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı’ndan gelen F-35 teslimatını engellemek ve CAASTA kapsamına alınmak gibi meclis kararı, uyarı ve açıklamalara kulaklarını kapayan Türkiye, 16 Haziran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ağzından ‘‘S-400’den taviz vermeyeceğiz. Her zaman söylüyorum; burası kasaba devleti değil. İmzayı atmışız, her şeyi bitirmişiz. Karşı taraftan Rusya, bize vereceği kredide her türlü kolaylığı göstermiş ve gerçekten uluslararası piyasada olmayan faiz yüzdeleriyle bize bir kredi vermiş. Şimdi burada tükürdüğümüzü yalarsak devlet terbiyemize uymaz, benim de devlet adamlığıma uymaz’’ yanıtını verdi.
ABD Başkanı Trump da G-20 Zirvesi sırasında 29 Haziran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’la yaptığı görüşmede sorunu ‘karmaşık’ bulsa da ‘‘Türkiye’nin Patriotları almasına izin vermediler. Obama yönetimi izin vermedi, Bu sebeple başka füze almak zorunda kaldılar. Bence kendilerine adil davranılmadı. Başka füzeleri alınca, S-400’leri alınca ‘Bizimkileri alın’ dediler. Farklı çözümleri değerlendiriyoruz. Türkiye bizim dostumuz. Büyük bir ticaret ortağımız. Obama yönetimi gibi davranamazsınız. Bu iki yönlü bir cadde. Kendisi Patriot almak istedi, satmadılar, sonra ‘tamam satarız’ dediler. O bir NATO üyesi. İnsanlara adil davranmanız gerekir. Türkiye’ye adil davranılmadı’’ değerlendirmesini yaptı -AA
4 BATARYA 2.5 MİLYAR DOLAR
Rusya savunma sanayi şirketi Rostec anlaşmanının bedelinin 2.5 milyar dolar olduğunu açıkladı. Anlaşma kapsamında Rusya’dan iki sistem ve dört batarya alınacağı duyuruldu. Türkiye’nin satın aldığı sistem, NATO’nun savunma sistemleriyle uyumlu değil. Ayrıca, NATO, Türkiye’ye savunma alanında bazı kısıtlamalar da uyguluyor. Bu kısıtlamalar arasında, Türkiye’nin bu tarz füze sistemlerini Ermenistan ve Yunanistan sınırlarına yakın bir noktaya konuşlandırmaması da yer alıyor. Rusya’nın Türkiye’ye böyle bir kısıtlama getirmesi ise beklenmiyor.
SİSTEME SAHİP İLK NATO ÜYESİ
Operasyonel hale geldiğinde elinde kullanıma hazır S-400 sistemi olan tek NATO üyesi Türkiye olacak. Bununla birlikte, Yunanistan’ın elinde bir önceki versiyonu olan yine Rus yapımı S-300 füzeleri var. Yunanistan, bu füzeleri NATO üyesi olmayan Güney Kıbrıs’tan satın almıştı. Uzmanlar, NATO’nun birbirine entegre hava savunma sisteminin bulunduğunu ve Türkiye’nin S-400’ü satın almasının maliyet, nitelik ve teknoloji transferi gibi birçok teknik sorunu beraberinde getirebileceğini ifade ediyor. Ayrıca, NATO sistemleriyle ilgili bazı teknik detayların Rusya’nın; Rusya’nın savunma sistemiyle ilgili bazı bilgilerin de NATO’nun eline geçmesinden endişe ediliyor.
FÜZELER GEMİYLE GELECEK
Rus TASS haber ajansı askeri diplomatik kaynaklara dayandırdığı haberine göre “Kısa zamanda, S-400’ün ikinci partisinin teslimatı uçakla gerçekleştirilecek. 120’nin üzerinde füzeden oluşacak üçüncü parti ise deniz yoluyla ulaştırılacak.” ifadeleri kullanıldı.
80 SUBAY RUSYA YOLCUSU
Daha önce, Türk uzmanların S-400’ün kullanımıyla ilgili Rusya’da eğitim aldığı hatırlatılan açıklamada “Temmuz-ağustosta yaklaşık 80 Türk askeri uzmanı S-400 ile ilgili aynı eğitim merkezinde eğitim görecek” denildi.
18 ÜLKEDE KULLANILIYOR
Bugün halen 18 ülkede faal olan S-300’lerin bir sonraki modeli olan S-400’ler, 2007 yılından bu yana üreticisi Rusya tarafından kullanılıyor. Rusya ile S-400 sözleşmesi imzalayan Hindistan ve Suudi Arabistan’a henüz teslimat yapılmış değil. Güney Kore, Pakistan, Katar, Irak ve Mısır’ın da Rus savunma sanayi şirketi Almaz Antey’in geliştirdiği hava savunma sistemine sahip olmak istediği biliniyor.
EŞ ZAMANLI 60 HEDEFE ATIŞ YAPABİLİYOR
Şu anda dünyada kullanımda olan en iyi hava savunma sistemlerinden biri olarak gösterilen S-400, Rusya’nın füze savunma sisteminin dördüncü neslini temsil ediyor. Bu sistem, insanlı ya da insansız her türlü hava aracının yanı sıra hem seyir (cruise) hem de balistik füzeleri imha etme kapasitesine sahip. Azami menzili 600 kilometre, ulaşabildiği en yüksek irtifa da 30 kilometre. Ayrıca, her hedefe iki füze kilitleyerek, eşzamanlı olarak 60 hedefi vurabiliyor. En fazla 3 bin 500 kilometre uzaklıktan fırlatılan orta menzilli balistik füzeleri imha etme kapasitesine sahip. Sistemin içinde yer alan bir füzenin ağırlığı 1.8 ton, uzunluğu sekiz metre ve çapı da yaklaşık 50 santimetre. Ayrıca 145 kilograma kadar savaş başlığı taşıyabiliyor.
NATO: Endişeliyiz
S-400 hava savunma füzelerinin Türkiye'ye gelişi ile ilgili NATO yetkilisinin, 'endişeliyiz' dediği belirtildi. ABD TV kanallarından CNN'e konuşan NATO yetkilisinin “Hangi askeri teçhizatı aldıklarına karar vermek müttefiklere kalmış. Ancak, Türkiye’nin S-400 sistemini edinme kararının olası sonuçları konusunda endişeliyiz” dediği belirtildi.
ABD ile en ciddi kriz
Türkiye Rus yapımı S-400 füze savunma sistemlerini almakta, ABD Kongresi de bu durumda Türkiye’ye yaptırım uygulanmasında ısrarlı. Ankara, Başkan Trump’tan muafiyet beklentisi içinde. Peki Türkiye’ye yaptırım uygulanmasını öngören ve kısa adıyla CAATSA olarak bilinen yasa ne diyor? Türkiye’nin S-400’leri teslim alması halinde sürecin nasıl işlemesi bekleniyor?
CAATSA YASASI NE DİYOR
ABD Kongresi’nin Türkiye’ye S-400 füze savunma sistemi alımı sebebiyle yaptırım uygulanması ısrarının arkasında kısa adıyla CAATSA (Amerika’nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası) olarak bilinen yasa var.
2 Ağustos 2017’de Başkan Trump’ın imzasıyla yürürlüğe giren CAATSA İran, Kuzey Kore ve Rusya’ya uygulanan yaptırımların da dayanağı. CAATSA, “Rusya Federasyonu’nun savunma ya da istihbarat sektörleriyle ya da bunlar adına çalışan kurum ve kişilerle önemli düzeyde alışverişte bulunan kişi ve kurumlara yaptırım uygulanmasını” öngörüyor.
ABD Başkanı Trump yasa gereği 70 sayfalık CAATSA metninde listelenen 12 yaptırım kaleminden en az beşini seçmek zorunda.
BAŞKANIN 6 AY ERTELEME YETKİSİ VAR
ABD Başkanı yasa gereği en fazla 180 gün (6 ay) boyunca yaptırımlardan muafiyet tanıyabiliyor. Muafiyet, süresinin sona ermesinden en geç 15 gün öncesinde yine 180 günlüğüne yenilenebiliyor.
CAATSA Başkan’ın yaptırımlardan muafiyet tanıma kararı vermesi halinde bunu Kongre’nin değerlendirmesine sunmasını şart koşuyor. Başkan’ın Kongre’nin ilgili komisyonuna muafiyet talebini gönderirken yaptırımlardan muafiyet verilmesinin ABD’nin ulusal güvenlik çıkarı için hayati önem taşıdığını, ABD’nin ilgili hükümetle yaptırıma konu olan meselede işbirliği sağlamak adına gösterdiği çabaları ayrıntılı bir şekilde anlatması gerekiyor.
YAPTIRIM SÜRECİ NASIL İŞLEYECEK
Teslimat başladıktan sonra öncelikle ABD Ulusal Güvenlik Konseyi Türkiye’nin Rus savunma ya da istihbarat sektörüyle önemli düzeyde bir alışveriş yapıp yapmadığını belirlemek üzere toplanacak. Konseyin bu anlamda eşiğin aşıldığına kanaat getirmesi halinde, ABD Maliye Bakanlığı olası yaptırım seçeneklerini ve etkilerini değerlendirecek ve Başkan’a hangi yaptırımların uygulanması gerektiği konusunda tavsiyede bulunacak.
Bunun üzerine yaptırım öngören bir başkanlık kararnamesi hazırlanacak. Başkan kararnameye imzasını attığı anda yaptırımlar yürürlüğe girecek.
Başkan’ın kararnameyi ne zaman imzalayacağı dolayısıyla da yaptırımları resmen yürürlüğe almasına ilişkin bir zaman sınırıysa bulunmuyor.
ABD: F-35 ile tavrımız değişmedi
S-400’lerin teslimatıyla ilgili ABD’den ilk tepki ABD Savunma Bakan Vekili Esper’dan geldi. Esper, Türkiye’nin Rusya’dan aldığı S-400 hava savunma sistemlerinin ilk teslimatıyla ilgili önaçıklama yaptı. “Türkiye’ye S-400 teslimatının farkındayız, F-35’le ilgili pozisyonumuz değişmedi” diyen Esper “Trükiye Savunma Bakanı ile bu konuda görüşme yapacağız. Daha geniş açıklamayı da o zaman yaparız” ifadesini kullandı.
Patriotların tedarikini de değerlendiriyoruz
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Rusya’dan alınan S-400 hava savunma sisteminin teslimat sürecinin başlamasıyla ilgili “Bugün üç uçak planlıydı. Planlı uçakların tamamı geldi ve bugünkü faaliyetler tamamlandı. Önümüzdeki günlerde bu süreç devam edecek” açıklamasını yaptı. Akar “Belirlediğimiz kriterler çerçevesinde tedarik faaliyetlerimizi başlattığımızı söylemiştim. Şu anda yine Patriot konusunda da görüşmelerimiz devam etmektedir. Bu kriterlere uyum sağlandığı sürece tabii ki ihtiyacımız olan Patriotların tedarikini de değerlendiriyoruz. Bu konuda ilgili kurumlarımız çalışmalarını yoğun bir şekilde sürdürmektedirler” diye konuştu.
